روز گذشته، ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ (۱۱ می ۲۰۲۵)، دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، پایتخت عمان، به پایان رسید. این مذاکرات که با میانجی‌گری عمان و با حضور هیأت‌هایی به رهبری سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، برگزار شد، بار دیگر نشان‌دهنده پیچیدگی و حساسیت روابط میان تهران و واشنگتن است. در این سرمقاله، با تکیه بر گزارش‌های منتشرشده در رسانه‌های معتبر ایران و جهان، به تحلیل این رویداد و چشم‌انداز آن می‌پردازیم.
زمینه و اهمیت مذاکرات
مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، ادامه تلاش‌هایی است که از زمان خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ آغاز شده است. هدف اصلی این گفت‌وگوها، دستیابی به توافقی است که ضمن تضمین ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌های اقتصادی فلج‌کننده علیه ملت ایران را لغو کند. عمان، به‌عنوان میانجی‌ای بی‌طرف، از سال‌ها پیش نقش کلیدی در تسهیل این مذاکرات ایفا کرده و مسقط به محلی برای تبادل پیام‌های دیپلماتیک میان دو طرف تبدیل شده است.
دور چهارم مذاکرات، که ابتدا قرار بود در رم برگزار شود، به دلایل لجستیکی و فنی به تعویق افتاد و نهایتاً در مسقط برگزار شد. این تغییر مکان و زمان خود نشان‌دهنده حساسیت‌های موجود در هماهنگی میان طرفین است. پیش از این، سه دور مذاکره غیرمستقیم در مسقط و رم برگزار شده بود که اگرچه پیشرفت ملموسی به همراه نداشت، اما به گفته مقامات ایرانی، فضایی سازنده برای تبادل دیدگاه‌ها فراهم کرده بود.
جزئیات دور چهارم مذاکرات
طبق گزارش‌های منتشرشده، دور چهارم مذاکرات روز یکشنبه با حضور هیأت‌های ایرانی و آمریکایی و با میانجی‌گری بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، برگزار شد. مذاکرات که به مدت سه ساعت به طول انجامید، به گفته اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، «دشوار اما مفید» بود. بقایی در شبکه ایکس اعلام کرد: این گفت‌وگوها به درک بهتر مواضع دو طرف و یافتن راه‌حل‌های معقول و واقع‌بینانه برای حل اختلافات کمک کرده است. وی افزود که زمان و مکان دور بعدی مذاکرات توسط هماهنگ‌کننده عمانی اعلام خواهد شد.
خبرنگار اعزامی صداوسیما نیز با تأکید بر ادامه روند مذاکرات، گزارش داد: برخلاف فضاسازی برخی رسانه‌های آمریکایی، گفت‌وگوها بر اساس مطالبات دو طرف پیش می‌رود.
وی خاطرنشان کرد: توافق شده است دور بعدی مذاکرات در آینده نزدیک و پس از هماهنگی‌های لازم برگزار شود. این اظهارات نشان‌دهنده عزم دو طرف برای حفظ کانال دیپلماتیک است، حتی در شرایطی که اختلافات عمیق همچنان پابرجاست.
نکته قابل‌توجه، ادعای پایگاه خبری آکسیوس است که به نقل از یک مقام ارشد آمریکایی اعلام کرد مذاکرات این دور هم به‌صورت غیرمستقیم و هم به‌صورت مستقیم بین عراقچی و ویتکاف انجام شده است. این مقام آمریکایی از نتیجه مذاکرات ابراز خرسندی کرد و گفت: «توافق حاصل شد که مذاکرات برای کار بر روی عناصر فنی ادامه یابد. ما از نتیجه امروز دلگرم شده‌ایم و مشتاقانه منتظر جلسه بعدی هستیم.» این ادعا، اگر صحت داشته باشد، می‌تواند نشانه‌ای از تغییر در رویکرد مذاکراتی باشد، هرچند مقامات ایرانی تاکنون به‌طور رسمی مذاکرات مستقیم را تأیید نکرده‌اند.
مواضع ایران در مذاکرات
ایران در این مذاکرات بار دیگر بر مواضع اصولی خود تأکید کرد. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، تهران قاطعانه مصمم است که حقوق قانونی و غیرقابل انکار خود برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تحت معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) را دنبال کند. ایران همچنین آمادگی خود را برای ادامه تعامل دیپلماتیک به‌منظور اثبات ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای‌اش اعلام کرده است. در عین حال، لغو تحریم‌های غیرقانونی و غیرانسانی که سال‌هاست بر مردم ایران تحمیل شده، از اولویت‌های اصلی تهران در این مذاکرات است.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، پیش از برگزاری مذاکرات تأکید کرده بود که ایران با جدیت و با اختیارات کامل برای دستیابی به توافقی متوازن وارد گفت‌وگوها شده است. وی همچنین به اهمیت رایزنی با کشورهای منطقه اشاره کرد و سفر خود به عربستان و قطر را در راستای اطلاع‌رسانی و رفع نگرانی‌های منطقه‌ای دانست. این رویکرد نشان‌دهنده تلاش ایران برای ایجاد اجماع منطقه‌ای و تقویت جایگاه خود در مذاکرات است.
تحلیل و چشم‌انداز
دور چهارم مذاکرات ایران و آمریکا در مسقط، اگرچه به توافق نهایی منجر نشد، اما نشان داد که دیپلماسی همچنان تنها راه‌حل برای مدیریت تنش‌های موجود است.
اظهارات مقامات ایرانی و آمریکایی حاکی از آن است که هر دو طرف به ادامه گفت‌وگوها متعهد هستند، اما اختلافات اساسی، به‌ویژه در مورد سطح غنی‌سازی اورانیوم و چگونگی لغو تحریم‌ها، همچنان مانع پیشرفت سریع است.
ادعای آکسیوس درباره مذاکرات مستقیم، اگر تأیید شود، می‌تواند نقطه عطفی در روند مذاکرات باشد. با این حال، باید با احتیاط به این گزارش‌ها نگاه کرد، زیرا رسانه‌های غربی گاه با اهداف سیاسی اقدام به فضاسازی می‌کنند. از سوی دیگر، گزارش صداوسیما مبنی بر رد جو منفی رسانه‌های آمریکایی نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفظ روایت خود در برابر فشارهای رسانه‌ای است.
یکی از نکات قابل‌توجه، نقش عمان به‌عنوان میانجی است. بی‌طرفی و تجربه عمان در تسهیل گفت‌وگوهای حساس، این کشور را به بازیگری کلیدی در این فرآیند تبدیل کرده است. اعلام زمان و مکان دور بعدی مذاکرات توسط عمان نیز نشان‌دهنده تداوم این نقش محوری است.
چالش‌ها و فرصت‌ها
مذاکرات ایران و آمریکا در شرایطی برگزار می‌شود که تنش‌های منطقه‌ای، از جمله درگیری‌ها در سوریه و اقدامات رژیم صهیونیستی، بر فضای گفت‌وگوها سایه افکنده است. اظهارات اخیر مقامات آمریکایی، از جمله مارکو روبیو، وزیر خارجه این کشور، مبنی بر لزوم توقف کامل غنی‌سازی و برنامه موشکی ایران، نشان‌دهنده شکاف عمیق در انتظارات دو طرف است. از سوی دیگر، ایران با تأکید بر خطوط قرمز خود، به‌ویژه در حوزه دفاعی و موشکی، نشان داده که حاضر به پذیرش شروط یک‌جانبه نیست.
با این حال، فرصت‌هایی نیز وجود دارد. تمایل دولت جدید آمریکا به حل دیپلماتیک مسئله هسته‌ای ایران، در کنار فشارهای اقتصادی داخلی در ایران، می‌تواند انگیزه‌ای برای هر دو طرف ایجاد کند تا به سمت توافقی متوازن حرکت کنند. همچنین، حمایت کشورهای منطقه از گفت‌وگوها و نقش میانجی‌گرانه عمان می‌تواند به کاهش سوءتفاهم‌ها کمک کند.
دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط، گامی دیگر در مسیر دیپلماسی پیچیده‌ای بود که هدف آن حل یکی از چالش‌برانگیزترین مسائل روابط بین‌الملل است. پایان این دور به‌معنای پایان روند نیست و مذاکرات در چارچوبی مشخص ادامه خواهد یافت. اظهارات مقامات ایرانی و آمریکایی نشان‌دهنده عزم مشترک برای حفظ کانال دیپلماتیک است، اما دستیابی به توافق نهایی نیازمند انعطاف‌پذیری، اعتمادسازی و مدیریت فشارهای خارجی است.
برای مردم ایران، که سال‌هاست تحت فشار تحریم‌های غیرانسانی قرار دارند، نتیجه این مذاکرات از اهمیتی حیاتی برخوردار است. باید منتظر ماند و دید که جمع‌بندی نهایی این دور از زبان سخنگو یا وزیر امور خارجه ایران چگونه ارائه خواهد شد و آیا دور پنجم مذاکرات می‌تواند به پیشرفت ملموسی منجر شود یا خیر. آنچه مسلم است، این است که دیپلماسی، هرچند دشوار، تنها راه برای دستیابی به راه‌حلی پایدار و عادلانه است.